روزه و روزه‌داری قبل از اسلام

روزه داری نزد مکاتب و ادیان مختلف

 کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم (بقره )

همانطور که در قرآن ذکر شده ، روزه یکی از ارکان اصلی ادیان به شمار آمده و در تمامی آنها روش‌های مختلف روزه‌داری برای پیروان مقرر گردیده است . در این نوشتار قصد داریم با مروری بر ادیان و مکاتب گوناگون (اعم از الهی و بشری) ، آیین روزه‌داری را بررسی کنیم .

ادیان ابتدایی

با بررسی ادیان ابتدایی می‌بینیم که روزه حتی در میان بومیان و قبایل ابتدایی تقدّس داشته است. قبایل بومی آمریکا معتقد بودند: روزه گرفتن در کسب هدایت و راهنمایی از روح اعظم موثر است. یکی از مراسم آن‌ها پرهیز از خوردن غذا بود.

نزد بسیاری از اقوام کهن ، پرهیز از خوردن و آشامیدن یکی از ابزار ندامت به درگاه خداوند (یان) و به عنوان فدیه و کفاره گناهان بوده است.

مردم کهن مکزیک، امساک از خوردن غذا را به عنوان کفاره گناهان به جا می‌آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بود. پارسایان آن‌ها برای رفع مصائب و بلاهای همگانی، ماه‌ها از خوردن غذا خودداری می کردند.

در مصر کهن نیز پس از مرگ پادشاه، رعایای او روزه می‌گرفتند و از مصرف گوشت ، نان، گندم ، شراب و هر تفریح و تفرجی پرهیز می‌کردند. آن‌ها حتی از استحمام ، تدهین (مالیدن روغن به موی سر) و بستر نرم خودداری می کردند.

آیین هندوئیسم

ادیان بشری نظیر بودیسم و هندوئیسم نیز روزه و ریاضت‌های جسمی را برای تربیت جسم و روح پیروان خود ضروری می دانند .

پیروان این ادیان، معمولاً در ابتدای روزهای ماه جدید و روزهای ویژه (جشن‌ها و مناسبتها) روزه می‌گیرند . در این ادیان نوع روزه، بستگی به خود فرد دارد. ممکن است روزه امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت 24ساعت باشد ، اما بیشتر شامل نخوردن غذاهای جامد است و نوشیدن مقداری آب یا شیر مجاز است.

در روزه شدید از غروب روز قبل تا 48 دقیقه بعد از طلوع افتاب از خوردن آب و غذا پرهیز میشود ، ولی این روزه نیز میتواند به خودداری از خوردن یک یا دو وعده‌ی غذایی در روز و یا به پرهیز از خوردن برخی از مواد غذایی نیز محدود شود .

هدف از روزه در هندوئیسم ، افزایش تمرکز در عبادت (مدیتیشن) ، برای تطهیر درون است و گاهی هم به عنوان یک قربانی در نظر گرفته می شود.

آیین جاینیسم

پیروان آئین جین ، برای ایجاد آمادگی روحی خود در برخی از جشن ها و اعیاد روزه می‌گیرند. در این آیین ، روزه روش های گوناگونی دارد و به عنوان نمونه از خوردن هر گونه غذا از غروب امروز تا طلوع آفتاب روز بعد خودداری می کنند و یا در یک روش روزه داری دیگر، تنها از خوردن غذای جامد خود داری می کنند و یا به خوردن یک وعده غذا در روز کفایت می کنند و در وعده نیز غذای بی مزه ای سرو می‌کنند. پارسایان این آئین، بهترین مرگ را، مرگ در اثر پرهیز کامل از آب و غذا می دانند. حتی بسیاری از آن ها داوطلبانه راه روزه را در پیش می گیرند تا بدین طریق، به زندگی خود پایانی نیک بخشند.

آیین بودیسم

شاهزاده سیدارتا ( بودا ) به راهبان خود می‌گفت که یک وعده غذا در روز بیشتر نخورند. همه فرقه‌های اصلی بودیسم ، دوره‌هایی برای روزه دارند که معمولاً در روزهای چهاردهم ماه و دیگر روزهای مقدس است. در آیین بودا، روزه به معنای خودداری از خوردن غذاهای جامد است، و استفاده از برخی مایعات مانعی ندارد. روزه بودائیان، روشی برای پاک سازی نفس است.

بسیاری از راهبان و راهبه‌های بودایی مذهب، تنها به یک وعده غذا در روز اکتفا می‌کردند و بعد از ظهر چیزی نمیخوردند . اول ماه و نیمه ماه را روزه کامل می گرفتند. امروزه مردم عامی بودائی هر ماه چهار بار روزه داشته و به گناهان خود اقرار می‌کنند. هم چنین در استقبال از سالروز فوت بودا ، مدت پنج روز از خوردن گوشت خودداری می کنند .

مردم تبت در مراسمی به نام نانگ نس (روزه مدام) چهار روز ، روزه می‌گیرند. آنها دو روز اول را با دعا ، اقرار به گناهان و تلاوت متون مقدس به سر می‌برند و روز سوم به شدت پرهیز می‌کنند و هیچ نمی‌خورند . به طوری که حتی آب دهان خود را هم فرو نمی‌برند . آن ها این روزه را با دعا و اقرار به گناهان ، تا طلوع آفتاب در روز چهارم ادامه می‌دهند .

آیین سیک

در آیین سیک به روزه‌داری به جز موارد پزشکی توصیه نمی‌کنند . روحانیون سیک معتقدند روزه‌داری هیچ منفعتی برای شخص روزه‌دار ایجاد نمی‌کند . 

چین باستان

در میان چینیان کهن به ویژه پیروان مذهب تائو روزه قلب وجود دارد . در این آیین این روزه ، از روزه تن اهمیت بیشتری دارد . پیروان مکتب کنفوسیوس نیز روزه را برای آماده‌سازی خود ، در پرستش ارواح نیاکان ، مورد توجه قرار می‌دهند .

آیین زرتشت

در آیین زرتشت خوردن گوشت حیوانات در روزهای 2، 12، 14، و 21 هر ماه ممنوع است . در این روزها که متعلق به چهار امشاسپند ( وهمن ، ماه، گوش ، رام ) است ، زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. این چهار نفر از حامیان چهارپایان هستند . حتی در این روزها که به نبر معروف هستند ، از ذبح چهارپایان سودمند هم خودداری می‌کنند .

یکی دیگر از روزهایی که زرتشتیان روزه می‌گیرند در جشن بهمنگان یا بهمنجه است که در روز بهمن از ماه بهمن برگزار می‌شود. برخی نیز این روزه را تا پایان بهمن ماه ادامه می‌دهند .

آئین یهود

در آئین یهود روزه جزئی از مجموعه اعمالی است که یک یهودی برای ذلیل ساختن تن و رنجور ساختن آن انجام می دهد.

قوم یهود برای اظهار عجز و تواضع در حضور خدا ، روزه می‌گرفتند تا بدین وسیله به گناهان خود اعتراف کنند و با توبه رضای حضرت اقدس الهی را تحصیل نمایند .

در کتاب های عهد قدیم ، از روزه داشتن انفرادی افرادی هم چون داود ، عذرا ، الیاس ، دانیال و دیگران سخن گفته که بیانگر یک دستور دینی برای نیل به هدف مورد نظر درمیان یهودیان بوده است. در کتاب عهد قدیم آمده است که موسی پیش از دریافت الواح عهد از یهوه ، چهل شبانه روز در کوه سینا روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد . داوود در هنگام بیماری پسرش روزه گرفت .  یوئیل و یونس نیز برای دور کردن خشم خدا ، دستور روزه گرفتن صادر نمودند .

در شریعت یهود، کلیه واجبات دینی برای دختران از سن 12 سالگی و برای پسران از 13 سالگی شروع گشته و اجباری است. بنابراین شرط سنی در روزه نیز همین است .

براساس یک طبقه بندی روزه‌های مرسوم در آیین یهود را می‌توان به سه طبقه اصلی تقسیم کرد که برای خودداری از اطاله کلام این مبحث در ادامه مطلب قابل مطالعه میباشد .

کلیه روزه های واجب و مستحب یهود ، از سپیده صبح تا تاریکی کامل هوا انجام می‌شود به غیر از روزهای یُوم کیپور و روزه نهم آو که 25 ساعت است و از غروب تا غروب است. این 2 روزه استثناء هستند. در روزه‌ها غیر از خوردن و آشامیدن ، هیچ گونه محدودیت دیگری اعمال نمی‌شود .

غیر از روزه بزرگ یوم کیپور که تاکید ویژه‌ای بر انجام آن صورت می‌گیرد ، در همه روزه‌ها بیماران ، افراد ضعیف ، زنان باردار یا شیرده از روزه‌ها معاف هستند .

در ایام عید و روزهای شنبه و روزهای اول ماه نو عبری ، گرفتن روزه ممنوع است .

از دیگر آداب روزه در یهودیت می‌توان به بیرون آوردن تورات ازجایگاه بدون پوشش اصلی ، قرائت تورات ، خواندن دعا و اعتراف به گناه ، زیارت قبور ، خوابیدن روی زمین، ، خودداری از صحبت کردن و خودداری از شنیدن موسیقی اشاره کرد.

آیین صابئین

صابئین یا مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژه‌ای از سال که آن ها را مبطل می‌نامند از خوردن گوشت ، ماهی و تخم‌مرغ خودداری می‌کنند. از جمله این روزها 26، 27، 28، 29 و 30 ماه سمبلتا، روزهای ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است .

آنها روزه واقعی را روزه دار بودن اعضا و جوارح آدمی می‌دانند. که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم ، مقدس‌ترین کتاب مندائی ها آمده است : ای مومنان ، برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگانتان را از نگاه‌های هیز و شیطانی و گوش‌هایتان را از شنیدن حرفهایی که مردم در خانه خود می‌زنند برحذر دارید و زبان‌های خویش را به گفتارهای دروغ و ناپسند نیالایید .

آیین مسیحیت

در کتاب مقدس مسیحی مکرّر به روزه و روزه‌داری اشاره شده است .

به عنوان نمونه : موسی (ع) چهل روز روزه گرفت (سفر تثنیه 9 :21-7) و یا داود (ع) برای شفای پسرش روزه گرفت (2 سموئیل 12 :25-15). و یا یهوشافاط برای پیروزی بر دشمن در تمامی یهودا اعلام روزه داری کرد (2 تواریخ 20 :3). و یا مردم نینوا برای جلو گیری از عذاب سه روز روزه گرفتند (یونس 3 :7). و یهودیان ایرانی به شکرانه پیروزی بر هامان و کشته شدن هامان روزه گرفتند (استر 4) . و غیسی مسیح (ع) بعد از نزول روح‌القدس بر وی در سی سالگی 40 روز روزه گرفت (متی 4 :2 ، لوقا 4 :2). و یا در انجیل لوقا داستان زنی به نام حنا را نقل می‌کند 84 سال در معبد شبانه روز به عبادت و روزه‌داری مشغول بوده است.(لوقا 2: 37)

مسیحیان مانند پیروان دیگر ادیان، به روزه معتقد هستند، اما روزه این فرقه دارای قوانین و شرایط خاص و ثابت نیست . آن ها آزادند در هر زمان و به هر اندازه به صورت فردی و جمعی روزه بگیرند. تنها نکته قابل توجه در انجیل این است که روزه ریاکارانه ، قابل قبول نیست .

اگرچه روزه‌داری در فرقه‌های مختلف مسیحیت متفاوت است اما به طور کلی می‌توان روزه‌های مهم مسیحیان را این گونه فهرست کرد :

1. روزه روز جمعه قبل از عید پاک که در قرن دوم متداول بود .

2. روزه غیرکامل دوشنبه تا پنجشنبه هفته مقدس

3. روزه چهل روز قبل از عید پاک

4. روزه چهل روز قبل از هفته مقدس

5. روزه چهارشنبه و جمعه هر هفته ، به مناسبت روز توطئه یهودیان برای دستگیری عیسی و روز جمعه به دلیل به صلیب کشیدن عیسی علیه السلام.

6. روزه‌های فصلی 

7. روزه ، به عنوان کفاره گناهان

همان طور که اشاره شد، روزه در مسیحیت تابع قانون خاصی نیست و هر کس هر طور که می‌تواند و برای مدت زمانی حتی چند ساعت می‌تواند روزه بگیرد . و نیز همینطور روزه در فرقه‌های مختلف مسیحیت هم متفاوت است ، علاقه‌مندان به دانستن آن میتوانند به ادامه مطلب مراجعه نمایند .