روزه و روزه‌داری قبل از اسلام

روزه داری نزد مکاتب و ادیان مختلف

 کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم (بقره )

همانطور که در قرآن ذکر شده ، روزه یکی از ارکان اصلی ادیان به شمار آمده و در تمامی آنها روش‌های مختلف روزه‌داری برای پیروان مقرر گردیده است . در این نوشتار قصد داریم با مروری بر ادیان و مکاتب گوناگون (اعم از الهی و بشری) ، آیین روزه‌داری را بررسی کنیم .

ادیان ابتدایی

با بررسی ادیان ابتدایی می‌بینیم که روزه حتی در میان بومیان و قبایل ابتدایی تقدّس داشته است. قبایل بومی آمریکا معتقد بودند: روزه گرفتن در کسب هدایت و راهنمایی از روح اعظم موثر است. یکی از مراسم آن‌ها پرهیز از خوردن غذا بود.

نزد بسیاری از اقوام کهن ، پرهیز از خوردن و آشامیدن یکی از ابزار ندامت به درگاه خداوند (یان) و به عنوان فدیه و کفاره گناهان بوده است.

مردم کهن مکزیک، امساک از خوردن غذا را به عنوان کفاره گناهان به جا می‌آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بود. پارسایان آن‌ها برای رفع مصائب و بلاهای همگانی، ماه‌ها از خوردن غذا خودداری می کردند.

در مصر کهن نیز پس از مرگ پادشاه، رعایای او روزه می‌گرفتند و از مصرف گوشت ، نان، گندم ، شراب و هر تفریح و تفرجی پرهیز می‌کردند. آن‌ها حتی از استحمام ، تدهین (مالیدن روغن به موی سر) و بستر نرم خودداری می کردند.

آیین هندوئیسم

ادیان بشری نظیر بودیسم و هندوئیسم نیز روزه و ریاضت‌های جسمی را برای تربیت جسم و روح پیروان خود ضروری می دانند .

پیروان این ادیان، معمولاً در ابتدای روزهای ماه جدید و روزهای ویژه (جشن‌ها و مناسبتها) روزه می‌گیرند . در این ادیان نوع روزه، بستگی به خود فرد دارد. ممکن است روزه امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت 24ساعت باشد ، اما بیشتر شامل نخوردن غذاهای جامد است و نوشیدن مقداری آب یا شیر مجاز است.

در روزه شدید از غروب روز قبل تا 48 دقیقه بعد از طلوع افتاب از خوردن آب و غذا پرهیز میشود ، ولی این روزه نیز میتواند به خودداری از خوردن یک یا دو وعده‌ی غذایی در روز و یا به پرهیز از خوردن برخی از مواد غذایی نیز محدود شود .

هدف از روزه در هندوئیسم ، افزایش تمرکز در عبادت (مدیتیشن) ، برای تطهیر درون است و گاهی هم به عنوان یک قربانی در نظر گرفته می شود.

آیین جاینیسم

پیروان آئین جین ، برای ایجاد آمادگی روحی خود در برخی از جشن ها و اعیاد روزه می‌گیرند. در این آیین ، روزه روش های گوناگونی دارد و به عنوان نمونه از خوردن هر گونه غذا از غروب امروز تا طلوع آفتاب روز بعد خودداری می کنند و یا در یک روش روزه داری دیگر، تنها از خوردن غذای جامد خود داری می کنند و یا به خوردن یک وعده غذا در روز کفایت می کنند و در وعده نیز غذای بی مزه ای سرو می‌کنند. پارسایان این آئین، بهترین مرگ را، مرگ در اثر پرهیز کامل از آب و غذا می دانند. حتی بسیاری از آن ها داوطلبانه راه روزه را در پیش می گیرند تا بدین طریق، به زندگی خود پایانی نیک بخشند.

آیین بودیسم

شاهزاده سیدارتا ( بودا ) به راهبان خود می‌گفت که یک وعده غذا در روز بیشتر نخورند. همه فرقه‌های اصلی بودیسم ، دوره‌هایی برای روزه دارند که معمولاً در روزهای چهاردهم ماه و دیگر روزهای مقدس است. در آیین بودا، روزه به معنای خودداری از خوردن غذاهای جامد است، و استفاده از برخی مایعات مانعی ندارد. روزه بودائیان، روشی برای پاک سازی نفس است.

بسیاری از راهبان و راهبه‌های بودایی مذهب، تنها به یک وعده غذا در روز اکتفا می‌کردند و بعد از ظهر چیزی نمیخوردند . اول ماه و نیمه ماه را روزه کامل می گرفتند. امروزه مردم عامی بودائی هر ماه چهار بار روزه داشته و به گناهان خود اقرار می‌کنند. هم چنین در استقبال از سالروز فوت بودا ، مدت پنج روز از خوردن گوشت خودداری می کنند .

مردم تبت در مراسمی به نام نانگ نس (روزه مدام) چهار روز ، روزه می‌گیرند. آنها دو روز اول را با دعا ، اقرار به گناهان و تلاوت متون مقدس به سر می‌برند و روز سوم به شدت پرهیز می‌کنند و هیچ نمی‌خورند . به طوری که حتی آب دهان خود را هم فرو نمی‌برند . آن ها این روزه را با دعا و اقرار به گناهان ، تا طلوع آفتاب در روز چهارم ادامه می‌دهند .

آیین سیک

در آیین سیک به روزه‌داری به جز موارد پزشکی توصیه نمی‌کنند . روحانیون سیک معتقدند روزه‌داری هیچ منفعتی برای شخص روزه‌دار ایجاد نمی‌کند . 

چین باستان

در میان چینیان کهن به ویژه پیروان مذهب تائو روزه قلب وجود دارد . در این آیین این روزه ، از روزه تن اهمیت بیشتری دارد . پیروان مکتب کنفوسیوس نیز روزه را برای آماده‌سازی خود ، در پرستش ارواح نیاکان ، مورد توجه قرار می‌دهند .

آیین زرتشت

در آیین زرتشت خوردن گوشت حیوانات در روزهای 2، 12، 14، و 21 هر ماه ممنوع است . در این روزها که متعلق به چهار امشاسپند ( وهمن ، ماه، گوش ، رام ) است ، زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. این چهار نفر از حامیان چهارپایان هستند . حتی در این روزها که به نبر معروف هستند ، از ذبح چهارپایان سودمند هم خودداری می‌کنند .

یکی دیگر از روزهایی که زرتشتیان روزه می‌گیرند در جشن بهمنگان یا بهمنجه است که در روز بهمن از ماه بهمن برگزار می‌شود. برخی نیز این روزه را تا پایان بهمن ماه ادامه می‌دهند .

آئین یهود

در آئین یهود روزه جزئی از مجموعه اعمالی است که یک یهودی برای ذلیل ساختن تن و رنجور ساختن آن انجام می دهد.

قوم یهود برای اظهار عجز و تواضع در حضور خدا ، روزه می‌گرفتند تا بدین وسیله به گناهان خود اعتراف کنند و با توبه رضای حضرت اقدس الهی را تحصیل نمایند .

در کتاب های عهد قدیم ، از روزه داشتن انفرادی افرادی هم چون داود ، عذرا ، الیاس ، دانیال و دیگران سخن گفته که بیانگر یک دستور دینی برای نیل به هدف مورد نظر درمیان یهودیان بوده است. در کتاب عهد قدیم آمده است که موسی پیش از دریافت الواح عهد از یهوه ، چهل شبانه روز در کوه سینا روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد . داوود در هنگام بیماری پسرش روزه گرفت .  یوئیل و یونس نیز برای دور کردن خشم خدا ، دستور روزه گرفتن صادر نمودند .

در شریعت یهود، کلیه واجبات دینی برای دختران از سن 12 سالگی و برای پسران از 13 سالگی شروع گشته و اجباری است. بنابراین شرط سنی در روزه نیز همین است .

براساس یک طبقه بندی روزه‌های مرسوم در آیین یهود را می‌توان به سه طبقه اصلی تقسیم کرد که برای خودداری از اطاله کلام این مبحث در ادامه مطلب قابل مطالعه میباشد .

کلیه روزه های واجب و مستحب یهود ، از سپیده صبح تا تاریکی کامل هوا انجام می‌شود به غیر از روزهای یُوم کیپور و روزه نهم آو که 25 ساعت است و از غروب تا غروب است. این 2 روزه استثناء هستند. در روزه‌ها غیر از خوردن و آشامیدن ، هیچ گونه محدودیت دیگری اعمال نمی‌شود .

غیر از روزه بزرگ یوم کیپور که تاکید ویژه‌ای بر انجام آن صورت می‌گیرد ، در همه روزه‌ها بیماران ، افراد ضعیف ، زنان باردار یا شیرده از روزه‌ها معاف هستند .

در ایام عید و روزهای شنبه و روزهای اول ماه نو عبری ، گرفتن روزه ممنوع است .

از دیگر آداب روزه در یهودیت می‌توان به بیرون آوردن تورات ازجایگاه بدون پوشش اصلی ، قرائت تورات ، خواندن دعا و اعتراف به گناه ، زیارت قبور ، خوابیدن روی زمین، ، خودداری از صحبت کردن و خودداری از شنیدن موسیقی اشاره کرد.

آیین صابئین

صابئین یا مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژه‌ای از سال که آن ها را مبطل می‌نامند از خوردن گوشت ، ماهی و تخم‌مرغ خودداری می‌کنند. از جمله این روزها 26، 27، 28، 29 و 30 ماه سمبلتا، روزهای ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است .

آنها روزه واقعی را روزه دار بودن اعضا و جوارح آدمی می‌دانند. که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم ، مقدس‌ترین کتاب مندائی ها آمده است : ای مومنان ، برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگانتان را از نگاه‌های هیز و شیطانی و گوش‌هایتان را از شنیدن حرفهایی که مردم در خانه خود می‌زنند برحذر دارید و زبان‌های خویش را به گفتارهای دروغ و ناپسند نیالایید .

آیین مسیحیت

در کتاب مقدس مسیحی مکرّر به روزه و روزه‌داری اشاره شده است .

به عنوان نمونه : موسی (ع) چهل روز روزه گرفت (سفر تثنیه 9 :21-7) و یا داود (ع) برای شفای پسرش روزه گرفت (2 سموئیل 12 :25-15). و یا یهوشافاط برای پیروزی بر دشمن در تمامی یهودا اعلام روزه داری کرد (2 تواریخ 20 :3). و یا مردم نینوا برای جلو گیری از عذاب سه روز روزه گرفتند (یونس 3 :7). و یهودیان ایرانی به شکرانه پیروزی بر هامان و کشته شدن هامان روزه گرفتند (استر 4) . و غیسی مسیح (ع) بعد از نزول روح‌القدس بر وی در سی سالگی 40 روز روزه گرفت (متی 4 :2 ، لوقا 4 :2). و یا در انجیل لوقا داستان زنی به نام حنا را نقل می‌کند 84 سال در معبد شبانه روز به عبادت و روزه‌داری مشغول بوده است.(لوقا 2: 37)

مسیحیان مانند پیروان دیگر ادیان، به روزه معتقد هستند، اما روزه این فرقه دارای قوانین و شرایط خاص و ثابت نیست . آن ها آزادند در هر زمان و به هر اندازه به صورت فردی و جمعی روزه بگیرند. تنها نکته قابل توجه در انجیل این است که روزه ریاکارانه ، قابل قبول نیست .

اگرچه روزه‌داری در فرقه‌های مختلف مسیحیت متفاوت است اما به طور کلی می‌توان روزه‌های مهم مسیحیان را این گونه فهرست کرد :

1. روزه روز جمعه قبل از عید پاک که در قرن دوم متداول بود .

2. روزه غیرکامل دوشنبه تا پنجشنبه هفته مقدس

3. روزه چهل روز قبل از عید پاک

4. روزه چهل روز قبل از هفته مقدس

5. روزه چهارشنبه و جمعه هر هفته ، به مناسبت روز توطئه یهودیان برای دستگیری عیسی و روز جمعه به دلیل به صلیب کشیدن عیسی علیه السلام.

6. روزه‌های فصلی 

7. روزه ، به عنوان کفاره گناهان

همان طور که اشاره شد، روزه در مسیحیت تابع قانون خاصی نیست و هر کس هر طور که می‌تواند و برای مدت زمانی حتی چند ساعت می‌تواند روزه بگیرد . و نیز همینطور روزه در فرقه‌های مختلف مسیحیت هم متفاوت است ، علاقه‌مندان به دانستن آن میتوانند به ادامه مطلب مراجعه نمایند .

 

براساس یک طبقه بندی روزه های مرسوم در آیین یهود را می توان به سه طبقه اصلی تقسیم کرد :

1. روزه های حکم شده در کتاب مقدس یا روزه های ایجاد شده به مناسبت یادآوری وقایع مطرح شده در کتاب مقدس(مناسبتها) ، مانند روزه یوم کیپور، روزه نهم آو، روزه 17 تموز و ... .

2. روزه های تعیین شده از سوی ربیه. مانند روزه اولین دوشنبه پس از عید فصح، روزه آخر هر ماه موسوم به یوم کیپور کوچک و ... .

3. روزه های شخصی که اشخاص در مناسبت های مختلف خصوصی به آن مبادرت می‌کنند . این روزه‌ها وقت مشخصی ندارد و در زمانی که رخدادی برای کسی پیش می‌آید روزه می‌گیرد. مانند روزه برای فوت والدین یا معلم، روزه عروس و داماد در روز ازدواجشان و ... .

روزه یهودیان در بعضی روزها مثل کیپور، از غروب آفتاب تا شامگاه روز بعد است، ولی مدت روزه در روزهای دیگر از هنگام طلوع آفتاب تا شامگاه همان روز است. هم چنین اگر یکی از روزه‌ها به استثنای روزه یوم کیپور با روز شنبه مصادف شود، روزه به یکشنبه موکول می شود.

روزه های واجب

بر اساس یک طبقه بندی دیگر، روزه های آیین یهود به واجب و مستحب تقسیم می شود. روزه های واجب این دین عبارت است از:

1. روزه یوم کیپور: این روزه که مهم ترین و معروف ترین روزه هاست، در روزهای نهم و دهم ماه تشرین (نخستین ماه یهودی از سال یهودی) به مدت 25 ساعت است. هدف از این روزه بخشش گناهان است که دستور مستقیم خداوند در تورات درباره آن صادر شده است.

برای شما قانون ابدی باشد که در دهمین روز از ماه هفتم (عبری) جان های خود را رنج دهید (روزه بگیرید) ... زیرا در این روز برای شما طلب عفو می شود .... (و در صورت توبه) از تمام خطاهایی که نسبت به خداوند مرتکب شده‌اید، مبرا می‌شوید.

ریشه این روزه ، به عفو بنی اسرائیل از جانب خداوند در صحرای سینا بازمی‌گردد. حضرت موسی علیه‌السلام پس از میقات چهل روزه در کوه سینا وقتی از تمرد گروهی از بنی‌اسرائیل آگاه شد ، چهل روز دیگر در بالای کوه برای قوم خود طلب عفو کرد. وقتی موسی در دهم ماه هفتم از کوه پایین آمد، این روز به عنوان روز کیپور یعنی روز بخشش گناهان تعیین شد.

2. روزه سوگواری : این روزه در 4 نوبت است که پس از ویرانی معبد بیت‌المقدس از طرف انبیا و علمای بنی‌اسرائیل به نشانه سوگواری برای یهود واجب شد.

3. روزه استر : استر نوعی روزه است که به منظور طلب حاجت و استجابت دعا صورت می گیرد . ریشه این روزه به 2300 سال پیش در زمانی که یهودیان در ایران ساکن شده بودند، برمی‌گردد . در آن دوران یکی از وزرای خشایار شاه نقشه قتل عام یهودیان را طرح کرد که با هوشیاری استر و یکی از انبیای یهود به نام مُردخای این نقشه باطل شد. استر برای موفقیت در ابطال این توطئه، از یهودیان ایران خواست که 3 روز روزه بگیرند و از خداوند طلب بخشش و کمک نمایند. پس از آن ، روزه استر به یادبود این واقعه بر یهودیان واجب گشت .

4. روزه پوریم : این روزه به شکرانه نجات از قتل عام گرفته می‌شود .

5. روزه کدلیا : روز سوم ماه تشرین ، روزی است که کدلیا حاکم بیت‌المقدس با 82 تن از یهودیان در آتش سوخت .

6. روزه عقیبیا : در روز پنجم ماه تشرین که به پاس گرامی داشت خاطره خاخام عقیبیا است، روزه واجب است. خاخام عقیبا کسی است که او را مجبور به پرستش بت نمودند و او زیر بار نرفت و آن قدر مقاومت کرد تا از گرسنگی درگذشت .

7. روزه عذاب : در زمان داوود پیامبر، خداوند بر بنی اسرائیل غضب کرد ، ایشان را به مرگ و قحطی تهدید نمود. یهودیان از ترس، آن روز را روزه می‌گیرند.

8. روزه صدقیا : روز ششم از ماه حسوان ، پس از آن که بخت‌النّصر اورشلیم را تصرّف کرد، فرزندان صدقیا را کشت و او صبر و تحمل نمود . یهودیان به پاس هم دردی با صدقیا (پادشاه یهود) روزه می‌گیرند .

9. روزه یهویاقیم : در بیستم ماه کلیو ارمیای نبی پیش‌گویی اسارت یهود و ویرانی بیت‌المقدس را کرد و توسط یهویاقیم پادشاه یهود به زندان افتاد .

روزه های مستحب

1. روزه آدینه پسح : این روزه مختص پسران و مردان اول زاد خانواده است که به یادبود ضربت خداوند به اول زادهای مصریان، در آستانه خروج بنی اسرائیل از مصر و مصونیت عبرانیان از این ضربت صورت می گیرد.

2. در ایام خاص از سال به ویژه ماه الول، روزهای دوشنبه و پنجشنبه روزه گرفته می شود.

3. روزهای آدینه ماه نو عبری ( روز قبل از حلول ماه قمری).

4. عروس و داماد در روز عروسی یا روز قبل از آن به مناسبت شروع زندگی جدید و به منظور توبه از گناهان گذشته در صورت امکان روزه می گیرند.

5. کسی که خواب آشفته ای دیده است و آن را نشان بدی می داند، روز بعد به خاطر کفاره گناهان و رفع مصیبت روزه می گیرد.

6. برخی رسم دارند که در سال روز درگذشت والدین خود یا سال روز درگذشت علمای عالی رتبه دینی روزه بگیرند.

7. در مواقع خاصی مانند احتمال وقوع بلایای طبیعی یا بروز خشک سالی و نظایر آن، بنا به حکم مرجع دینی، روزه جماعتی، بر یهودیان منطقه ای خاص مقرر می شود.

//////////////////////////////////

روزه‌داری در فرقه‌های مختلف مسیحیت

روزه های مرسوم کاتولیک ها

کاتولیک ها در روز چهارشنبه خاکستر و نیز روز جمعة الصلیب روزه می‌گیرند. هم چنین در تمامی روزهای جمعه ماه انابت نیز که دوران توبه و تعمق کاتولیک‌هاست، از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. کاتولیک ها تا قرنها اجازه نداشتند در هیچ یک از روزهای جمعه به گوشت لب بزنند ، اما پرهیز از گوشت در روزهای جمعه غیر از دوران لنت (انابت) اختیاری اعلام شد.

نحوه روزه گرفتن در میان کاتولیک ها به این صورت است که در دو روزِ چهارشنبه خاکستر و جمعه الصلیب ، خوردن دو نوع غذای ساده و یک غذای معمولی مجاز است، اما مصرف گوشت ممنوع می‌باشد. روزه گرفتن در سایر روزهای جمعه اختیاری است و برخی از کاتولیک‌ها به جای روزه ، به توبه یا برگزاری دعاهایی ویژه می‌پردازند.

در این روز ها باید از خوردن گوشت و هر گونه لبنی‌جات پرهیز کنند و البته به غیر از ماهی و همچنین از خوردن روغن و شراب نیز بپرهیزند.

روزه در میان ارتدکس ها

پیروان کلیسای ارتدوکس شرق، دوره های مختلفی برای روزه دارند؛ از جمله ماه لِنت (دوران توبه و تعمق)، روزه رسولان، روزه معراج مریم مقدس به آسمان، روزه ویژه میلاد مسیح، و نیز چند روزه یک روزه. تمام روزهای چهارشنبه و جمعه، روز روزه محسوب می‌شود، مگر در هفته‌هایی که در آن ها روزه نگرفتن بلامانع است .

نحوه روزه‌داری در میان ارتدکس‌ها اینگونه است که معمولاً از خوردن گوشت ، لبنیات و تخم مرغ پرهیز می‌شود . خوردن ماهی در برخی ایام روزه مجاز و در برخی دیگر غیرمجاز است.

روزه در میان پروتستان ها

در میان پروتستان ها زمان روزه به خود افراد، کلیساها، سازمان ها یا جوامع مسیحی بستگی دارد. برخی به طور کامل از لب زدن به آب و غذا خودداری می کنند، اما برخی دیگر تنها به نوشیدن مایعات اکتفا می کنند و غذاهای خاصی می خورند. آن ها از خوردن یک یا چند وعده غذا صرف نظر می کنند و از تن دادن به وسوسه های خوردنی و غیرخوردنی اجتناب می نمایند.

روزه در میان مومون ها

آیین مومن آیینی نو ظهور در میان مسیحیان است. در آیین مومون اولین یکشنبه هر ماه، زمان روزه است. افراد و خانواده ها در صورت تمایل ممکن است روزهای دیگری نیز روزه بگیرند. خودداری از خوردن و آشامیدن برای دو وعده متوالی و نیز بخشیدن غذا یا پول به نیازمندان، روزه داری این فرقه است. بعد از روزه، اعضای کلیسا در جلسه روزه و شهادت دادن شرکت می کنند.